Van blokkendozen naar groenblauwe zones: hoe maken we grootschalige bedrijventerreinen mooier en prettiger?

Niet alleen op bedrijventerreinen wil het ministerie de ruimtelijke kwaliteit verbeteren; de handreiking is onderdeel van het programma Mooi Nederland, dat in 2022 werd gelanceerd om de ruimtelijke kwaliteit in heel Nederland te verbeteren.

“Binnen dit programma wordt bijvoorbeeld ook gekeken naar de transformatie van naoorlogse woonwijken en de verweving van landbouw en natuur”, vertelt oud-Brinker en adviseur Valerie van Lieshout, die samen met Brinker en procesmanager Birgit Hopff betrokken was bij het ontwikkelen van de handreiking. “Bij bedrijventerreinen spelen meerdere uitdagingen. Op sommige plekken hebben we te maken met verouderd vastgoed. Bij nieuwere bedrijventerreinen zie je gigantische dozen ontstaan, wat veel maatschappelijke weerstand oproept. Daar komt nog bij dat veel bestaande terreinen niet toekomstbestendig zijn: er moet behoorlijk wat gebeuren om vastgoed te verduurzamen, ruimte te bieden voor duurzame mobiliteit en biodiversiteit. De overgang naar een circulaire economie vereist behoorlijk wat ruimte die er nu vaak niet is.”

In de handreiking zijn acht zogeheten kernopgaven gedefinieerd: thema’s die samen moeten bijdragen aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van bedrijventerreinen, van multimodale bereikbaarheid, tot circulariteit en klimaatadaptatie.

Valerie: “Dat was best een ingewikkelde puzzel, met veel verschillende stakeholders met evenzoveel uiteenlopende belangen.” Daarom werkte Brink samen aan de uitwerking van de handreiking met Felixx Landscape Architects & Planners en PosadMaxwan. “We hebben hierin echt de samenwerking opgezocht over verschillende expertises heen. Felixx heeft veel ervaring op het gebied van landschap en nature based solutions, biodiversiteit en water. PosadMaxwan bracht expertise mee op het gebied van stedenbouwkundig ontwerp. En vanuit Brink hielden we ons bezig met het ontwikkelen van beleidsinstrumenten: hoe kun je gemeenten, provincies, ontwikkelaars en bedrijven concrete handvatten geven om plannen te maken waar iedereen zich in kan vinden?”

De handreiking biedt veel verschillende ideeën en instrumenten op het gebied van beleid, wet- en regelgeving, financiën en communicatie. Maar ook hoe je ruimte kunt bieden aan groen en water. Michiel Van Driessche, partner bij Felixx Landscape Architects & Planners: “De kwaliteit van ons water en de bodem zijn leidend in hoe we de ruimte in Nederland inrichten. Dat staat vastgelegd in de landelijke Nota Ruimte. Dus als je een bedrijventerrein ontwikkelt of aanpakt, dan is het belangrijk dat dit bijdraagt aan het ecosysteem waar het terrein onderdeel van is. In de handreiking hebben we daarvoor zogeheten groenblauwe instrumenten opgenomen: hoe kun je ecologie en water onderdeel maken van je bedrijventerrein?”

In de doorvertaling van visie naar praktijk zit volgens Michiel de kracht van de handreiking: “We willen hiermee echt inspiratie bieden. Je kunt een bedrijventerrein ook ‘greenwashen’, dus groene maatregelen nemen voor de buitenwereld, die eigenlijk niet of nauwelijks bijdragen aan de leefomgeving. Ik geloof dat we met dit document echt een handboek hebben ontwikkeld waarmee we bedrijventerreinen groener kunnen maken, waardoor ze ook daadwerkelijk bijdragen aan een natuurlijke omgeving.”

Om inspiratie op te doen, zijn Valerie, Gijs en Michiel op bezoek geweest bij verschillende bedrijventerreinen: van de Maasvlakte in Rotterdam, tot Eemshaven in Groningen. “We zijn daar in gesprek gegaan met gemeenten en ontwikkelaars: wat waren jullie opgaves en hoe gaan jullie zelf om met ruimtelijke kwaliteit?”, aldus Gijs de Haan, stedenbouwkundige bij PosadMaxwan. “Ook zijn we ingegaan op hun uitdagingen: wat lukt nog niet en wat kan beter? Deze gesprekken hebben ons geholpen om een duidelijke visie te ontwikkelen.”

Een belangrijk onderdeel van die visie: het is onvermijdelijk om op bedrijventerreinen de hoogte in te bouwen. Gijs: “Eigenlijk is het een simpele rekensom: we hebben veel ruimte nodig, maar die is er niet. Dus moet je gaan onderzoeken hoe je beter gebruik kunt gaan maken van de ruimte die er wel is. Dat is nog best lastig, want bedrijven zijn van oudsher gewend om een eigen terrein te hebben, met parkeerplaatsen op de grond. In de handreiking geven we een paar hele concrete oplossingen voor dat ruimtegebrek, bijvoorbeeld door leegstaande kavels geschikt te maken voor tijdelijk gebruik, door groene ruimtes in te richten op het dak van een gebouw of door in één gebouw ruimte te bieden voor meerdere functies gedurende de week.”

Dat is volgens Gijs het mooie van de handreiking: de praktische uitwerking ervan. “Eigenlijk ligt er nu een handboek dat je er altijd bij kunt pakken als je gaat werken aan een bedrijventerrein, met alle strategieën en tactieken die je nodig hebt. We hebben zelfs een rollenspel ontwikkeld dat kan helpen om al aan het begin de juiste gesprekken te voeren.”

In deze ‘serious game’ staat een maquette centraal, waarmee een fictief bedrijventerrein wordt nagebootst. Spelers kunnen in het spel kernopgaven benoemen, inrichtingsconcepten ontwikkelen en instrumenten inzetten om deze ook daadwerkelijk te realiseren. Valerie: “Iedereen krijgt een rol toebedeeld, zoals ondernemer, gemeente, ministerie of ontwikkelaar. Alle deelnemers mogen vertellen welke ruimtelijke ingrepen ze zouden willen doen. Dat maakt veel los: je ziet al gauw uit dat er te weinig ruimte is om aan alle wensen te voldoen. Ook wordt het geheel nogal rommelig als iedereen zelf maar wat neerzet. Het spel leert je om wensen boven tafel te krijgen, maar vooral ook om je in de ander te verplaatsen en wensen op elkaar af te stemmen.”

Het belang van een goede samenwerking is ook wat Valerie het meest is bijgebleven van het project: “Het was echt mooi om te zien hoe vanuit verschillende disciplines samen hebben gewerkt om een complete handreiking op te leveren. Wat je vaak ziet, is dat er eerst een visie wordt geformuleerd en dat deze in een volgende fase pas wordt verwerkt in een business case en beleidsinstrumenten. Dat hebben we nu in één keer met elkaar opgepakt. Daar zijn ook al veel nieuwe samenwerkingen uit gerold. Zo bieden we nu voor verschillende gemeenten gezamenlijk een full package aan, waarin we een analyse kunnen doen van de beschikbare ruimte, een studie uitvoeren naar mogelijke ontwikkelingen inclusief de mogelijke voor- en nadelen.”

Bij Brink helpen we graag om ambities op het gebied van bedrijventerreinen concreet te maken. Meer weten? Neem contact op met Birgit Hopff, adviseur gebiedsontwikkeling en procesmanagement.